دلایل و عوارض زایمان زودرس + نحوه مراقبت از نوزادان نارس

امروزه بسیاری از نوزادان، به صورت نارس و یا زودتر از موعد مشخص شده به دنیا می آیند که در این صورت، می توان گفت، هر چه نوزاد زودتر متولد شود، با خطرات و بیماری های بیشتری مواجه خواهد شد. از آن جایی که زایمان زودرس به نوعی زندگی نوزاد را تهدید کرده و آینده سختی برای او رقم خواهد زد، لازم است افراد پیش از بارداری، اطلاعات مهم و ضروری در این زمینه را کسب نمایند تا از بروز مشکلات برای جنین جلوگیری کنند. در این مطلب، قصد داریم شما را با دلایل و عوارض زایمان زودرس و هم چنین نحوه مراقبت از نوزاد نارس و بسیاری موارد دیگر آشنا کنیم.

زایمان زودرس چیست؟

به طور کلی، تولد بیش از 3 هفته قبل از موعد مشخص شده را زایمان زودرس می نامند. به عبارت دیگر، زایمانی که قبل از هفته 37 بارداری اتفاق بیفتد، زایمان زودرس است. اغلب زایمان های زودرس، بین 34 تا 36 هفته بارداری اتفاق می افتد. زمان نرمال و طبیعی بارداری، در حدود 40 هفته می باشد. لازم است بدانید، زایمان زودرس از نظر زمان، به چند دسته تقسیم می شود:

• زایمان بین هفته های 34 تا 36
• زایمان بین هفته های 32 تا 34
• زایمان کمتر از 32 هفته
• زایمان در هفته 25 یا قبل از آن

از آن جایی که هفته های آخر بارداری، در افزایش وزن و رشد کامل اندام های حیاتی نوزاد مانند مغز و ریه بسیار مهم و موثر است، نوزادان نارس و زودتر متولد شده، اغلب دارای مشکلات پزشکی فراوان بوده و در بیمارستان بستری می شوند. هر چند، به دلیل پیشرفت و کیفیت مراقبت ها از نوزاد نارس، میزان اختلالات و مرگ و میر در این کودکان کاهش یافته، با این حال، هنوز هم بسیاری از این نوزادان دچار مشکلات حاد تنفسی و اختلالات سیستم عصبی طولانی مدت می شوند.

دلایل زایمان زودرس

هر چند، دلایل و عوامل ایجاد کننده زایمان زودرس قابل مشخص نیست، با این حال می توان برخی از فاکتور ها در افراد را، موجب افزایش خطر ابتلا به زایمان زودرس دانست. این موارد عبارتند از:

• داشتن بیماری های زمینه ای مانند دیابت، بیماری قلبی، بیماری کلیوی، فشار خون و غیره
• تغذیه نامناسب قبل و در حین بارداری
• نداشتن رژیم غذایی بارداری
• بارداری با لقاح آزمایشگاهی
• سیگار کشیدن و مصرف بیش از اندازه الکل یا دارو های غیر قانونی
• عفونت های خاص مانند عفونت ادراری و غشا آمنیوتک
• داشتن سابقه زایمان زودرس
• رحم غیر طبیعی
• ایستادن زیاد در محل کار یا منزل
• بارداری در سنین بالا تر از 35 سال یا زیر 17 سال
• فاصله کمتر از یک سال بین زایمان قبلی تا زایمان مجدد
• مرگ جنین

علائم و نشانه های زایمان زودرس

به طور کلی، در حدود 80 درصد از افرادی که دارای علائم و نشانه های زایمان زودرس هستند، لزوما زایمان زودرس را تجربه نخواهند کرد. با این حال، بهتر است با علائم و نشانه های زایمان زودرس آشنا شوید، تا به موقع برای پیشگیری و یا درمان به مراکز درمانی اقدام کنید. در صورت داشتن هر کدام از این علائم، لازم است به پزشک متخصص زنان و زایمان مراجعه نمایید.

• انقباضات منظم رحم: در صورتی که فرد، هر 10 دقیقه انقباضات رحمی را تجربه کند، احتمال بروز زایمان زودرس بیشتر خواهد بود. این انقباضات به شکل نامنظم بوده و تشدید نمی شوند. انقباضات رحمی در زایمان زودرس، حتی با تغییر موقعیت بدنی نیز فروکش نمی کند و لازم است در این شرایط، به پزشک زنان و زایمان مراجعه شود.
• تغییر ترشحات واژن: در صورت مشاهده خون در ترشحات واژن و یا خونریزی واژنی، احتمال بروز زایمان زودرس وجود داشته و لازم است حتما به پزشک مراجعه کنید.
• خروج مایع زیاد از واژن: اگر در طول مدت زمان کوتاهی، مقدار زیادی مایع از واژن خارج شده است، احتمال پارگی کیسه آب وجود دارد. لازم است در این شرایط، مایع خارج شده را بو کرده و اگر بوی ادرار نداد، این مایع آمنیوتک بوده و باید هر چه سریع تر به پزشک مراجعه شود.
• گرفتگی های عضلانی مشابه با پریودی: در صورت داشتن گرفتگی های عضلانی شبیه به درد های پریودی در قسمت تحتانی شکم یا قسمت تحتانی کمر، لازم است به پزشک مراجعه شود.
• درد مداوم در قسمت پشت و کمر: از دیگر نشانه های زایمان زودرس، درد مداوم و پیوسته در پشت و کمر است.
• افزایش فشار لگنی: در صورت داشتن احساس سنگینی و فشار در ناحیه لگن نیز، لازم است به پزشک مراجعه نمایید.

راه های جلوگیری از زایمان زودرس

به طور کلی می توان گفت، رعایت نکات مراقبتی قبل از تولد نوزاد و در حین بارداری، احتمال زایمان زودرس را تا حد زیادی کاهش می دهد. برخی از این نکات، شامل موارد زیر می باشد:

• داشتن رژیم غذایی مناسب و سالم شامل غلات، پروتئین، سبزیجات و میوه قبل و حین بارداری
• نوشیدن مقدار زیادی آب در طول شبانه روز
• مصرف روزانه آسپرین
• ترک سیگار
• ایجاد فاصله بین بارداری اول و دوم به مدت 18 ماه
• کاهش استرس با انجام ورزش هایی مانند یوگا، مدیتیشن و تمرینات کششی
• مصرف مکمل های ویتامینی مانند اسید فولیک با تجویز پزشک
• افزایش تعداد وعده های غذایی در شبانه روز
• رعایت بهداشت دهان و دندان
• تخلیه زود هنگام ادرار و دوری از نگه داشتن آن در مثانه

 عوارض زایمان زودرس

به طور کلی، عوارض زایمان زودرس به دو بخش عوارض کوتاه مدت و بلند مدت تقسیم می شود که در ادامه، به بررسی هر کدام از آن ها می پردازیم:

عوارض کوتاه مدت زایمان زودرس

• مشکلات تنفسی: نوزاد نارس، به دلیل عدم رشد ریه ها و انبساط و انقباض مناسب آن، ممکن است دچار مشکلات تنفسی مانند سندروم زجر تنفسی نوزاد شوند. علاوه بر این، در برخی از نوزادان ممکن است مکث در تنفس یا همان آپنه اتفاق بیفتد.
• مشکلات قلبی: بیشترین و رایج ترین مشکل قلبی در نوزادان نارس، عدم انسداد مجرای شریان و فشار خون پایین است. این عارضه، موجب خس خس قلب و نارسایی قلبی شده و ممکن است نیاز به تزریق مایعات در ورید و انتقال خون باشد.
• مشکلات مغزی: در نوزادان نارس، خطر خونریزی مغزی و یا داخل حفره ای وجود داشته که در اغلب موارد خفیف بوده و در کوتاه مدت برطرف خواهد شد. در برخی نوزادان، ممکن است میزان خونریزی به حدی باشد که منجر به آسیب مغزی شود.
• مشکلات خون: نوزادان نارس در معرض انواع مشکلات خونی مانند کم خونی و زردی قرار دارند. کم خونی نوعی بیماری شایع بوده که در این شرایط، بدن به میزان کافی گلبول های قرمز ندارد. زردی در نوزادان نیز موجب زرد شدن پوست و سفیدی چشم شده که به دلیل وجود بیلی روبین اضافی در خون اتفاق می افتد.
• مشکلات سیستم ایمنی: سیستم ایمنی کامل نشده در نوزادان نارس رایج تر بوده و منجر به خطر عفونت خواهد شد. این عفونت، در خون نوزادان نارس به سرعت گسترش پیدا کرده و موجب بروز سپسیس یا عفونت خونی خواهد شد.

عوارض بلند مدت زایمان زودرس

• فلج مغزی: فلج مغزی همان اختلال در حرکت، تراکم عضلات و یا وضعیت کلی بدن است، که در اثر جریان خون ناکافی و یا آسیب مغزی، در اوایل بارداری و یا زمانی که نوزاد نابالغ است ایجاد می شود.
• اختلال یادگیری: نوزاد نارس از نظر رشد در جنبه های مختلف نسبت به سایر نوزادان عقب تر بوده و دچار اختلالات یادگیری می باشد.
• مشکلات بینایی: ممکن است نوزادان نارس دچار رتینوپاتی شده که نوعی بیماری ناشی از تورم رگ های خونی است. این اختلال، در صورت عدم کشف و درمان به موقع، موجب مختل شدن بینایی و در نهایت کوری خواهد شد.
• مشکلات دندان: نوزادان نارس در معرض غیر طبیعی بودن رشد دندان ها مانند تاخیر در رشد، تغییر رنگ و وضعیت ناموزون دندان هستند.
• مشکلات سلامتی مزمن: نوزادان نارس بیشتر از نوزادان دیگر، به مشکلات سلامتی مزمن مانند عفونت ها، قارچ ها و مشکلات تغذیه ای دچار می شوند.

نحوه مراقبت از نوزادان نارس

به طور کلی، تمامی نوزادان نارس، نیازمند مراقبت های مختلفی در بیمارستان و پس از ترخیص و رفتن به خانه می باشند. در ادامه، هر کدام از این موارد را به دقت بررسی خواهیم کرد:

1. مراقبت از نوزاد نارس در بیمارستان

• در آغوش گرفتن نوزاد: یکی از روش های مراقبت از نوزاد نارس در بیمارستان، مراقبت آغوشی است که در آن، تماس پوست با پوست انجام می شود. در شرایطی که نوزاد به شکل عمودی در آغوش مادر قرار می گیرد، مشکلات تنفسی او کمتر شده و تولید شیر در مادر نیز بیشتر خواهد شد.
• تغذیه با شیر مادر: از آن جایی که شیر مادر، دارای پروتئین بوده و موجب رشد کودک خواهد شد، لازم است نوزاد نارس در بیمارستان، هر یک تا دو ساعت با این شیر تغذیه شود. مادر می تواند شیر خود را بدوشد و با شرایط مناسب نگهداری به بیمارستان ببرد. به طور کلی، نیاز های تغذیه ای نوزاد نارس با نوزاد کامل تفاوت داشته و به انرژی، سدیم، کلسیم، آهن و پروتئین بیشتری نیاز دارد. برای مطالعه بیشتر درباره نحوه صحیح شیردهی می توانید به مقاله قبل ما مراجعه کنید.

2. مراقبت از نوزاد نارس در خانه

• تغذیه نوزاد نارس با شیر مادر: لازم است هر 90 دقیقه در روز و هر 120 دقیقه در شب، تغذیه نوزاد نارس با شیر مادر در خانه انجام شود. خواب بیش از 3 تا 4 ساعت نوزاد، موجب کاهش قند خون خواهد شد. به همین دلیل، لازم است تغذیه نوزاد با بیدار کردن او انجام شود. افرادی که قادر به شیردهی نیستند نیز، می توانند از شیر خشک های مخصوص نوزادان نارس استفاده کنند. برای مطالعه بیشتر درباره تهیه شیر خشک به مقاله لینک شده مراجعه کنید.
• مراجعات منظم به پزشک: لازم است اولین معاینه نوزاد نارس توسط پزشک، 24 تا 48 ساعت پس از ترخیص باشد. در صورت عدم مشکل نیز، بهتر است معاینات هر هفته یک بار انجام شود.
• مراقبت از مفاصل نوزاد: از آن جایی که نوزادان نارس مستعد در رفتگی مفصل لگن هستند، لازم است سونوگرافی از لگن انجام شود. علاوه بر این، مشکلاتی مانند نرمی استخوان نیز در نوزادان نارس شایع است که استفاده از مکمل های شیر مادر که حاوی کلسیم و فسفر است، موجب جلوگیری از بروز این بیماری خواهد شد

نتیجه گیری

امیدواریم از این مقاله نهایت لذت را برده باشید؛ شما پس از مطالعه این مقاله نسبت به زایمان زودرس آگاهی لازم را کسب کردید و با علائم و دلایل آن آشنا شدید. اگر تحت نظر پزشک باشید می توانید کمبود های رشد نوزادتان را جبران کنید و کم کم نوزاد سرپا و شادابی داشته باشید.